Известные имена

Құрметті оқырмандар!

2004 жылдан бастап "Шығыс Қазақстан танымал есімдер" дерекқорын толықтыру жұмыстары жүргізілуде. Жобаның мақсаты – Шығыс Қазақстан өңірінің барлық танымал тұлғалары туралы барынша толық ақпарат жинау. Бүгінгі таңда бұл ақпараттық ресурста біздің жерлес ақын-жазушылар, ғалымдар мен ағартушылар, Ұлы Отан соғысына қатысушылар, Алаш қайраткерлері және басқа да бөлімдер ұсынылған. Бұл – отандастарымыздың тұлға мен тағдырларында біздің бірегей өлкеміздің ортақ портретін жасауға көмектеседі.
Библиография 2018 жылға дейін жинақталғанын хабарлаймыз. Кейінірек түскен әдебиеттерді кітапхана сайтының электрондық каталогынан табуға болады: http://pushkinlibrary.kz немесе бізге мына поштаға хабарласа аласыз: spravka@pushkinlibrary.kz
Дерекқорды толықтыру жұмыстары жалғасуда және Сіз де жаңа есім немесе жаңа өмірбаяндық деректерді ұсына аласыз.  Бұл біздің ортақ жұмысымыз әрі біздің ортақ Үйімізді даңққа бөлеген азаматтар алдындағы борышымыз.

abai r pushkin r kray r  

Айтықов І.Қ.

Aitykov IzАйтықов Ізғұтты Құрманбайұлы (1922-1944) - Кеңес Одағының Батыры.

Ізғұтты Құрманбайұлы Айтықов – 1-Прибалтика майданының  6-гвардиялық армиясының Ворошилов атындағы Ленин орденді Қызылтулы атқыштар дивизиясының 51-гвардиялық атқыштар полкының 158-гвардиялық батальонының комсоргі.

1922 жылы 20 қаңтарда Шығыс Қазақстан облысы қазіргі Ұлан ауданы аумағындағы Солдатское селосында дүниеге келген. 1920-жылдардың ортасында ата-анасымен көрші Тарғын селосына қоныс аударады. Оның балалық және жеткіншек шағы осы жерде өтті. Ол осы жерде жетінші сыныпты бітіріп, Колбаолово кенішінде жұмыс істей бастады.

 Ұлы Отан соғысы басталған кезде Ұлан әскери комиссариатына бірнеше рет өтініш жазғанымен, кері қайтарылған. Тек 1942 жылдың қаңтар айында Жоғары Бас қолбасшының атына хат жазғаннан кейін Айтықов Қызыл Армия қатарына шақырылады. 

Әскери бөлімшеге 1942 жылдың мамырында келді. Сталинградты қорғауға, Калинин, Курск, Белгород облыстарының жерін жаудан тазартуға қатысып, Батыс Двина жағалауына жетті. Ержүрек барлаушы Айтықов жау тылында жиі болды. Ол 50 гитлершіні жойып, бөлімшеге 22 «тіл» әкелді. Әскери тапсырманы үздік орындағаны үшін барлау бөлімінің сержанты І. Айтықов үш жауынгерлік орденмен марапатталды.

1944 жылдың жазында Белорусияны азат етуде ерекше көзге түсті. 1944 жылы 22 маусымда Плиговка (Витебск облысы Шумилин ауданы) деревнясы үшін ұрыста гвардия старшинасы Айтықов жау траншеясына алғашқының бірі болып кіріп, үш дзот пен блиндаждарға граната тастады, жау тягачтары мен зеңбіректерін жойды. Першино деревнясы мен Ловша теміржол станциясы үшін ұрыста ол екі станокты пулемет пен шамамен қырықтан аса жау  солдаты мен офицерін жойды. 3 маусымда взводты бастап Витебск облысы Полоцк қаласына кіріп,  қаланы азат еткенге дейін жауға қарсы тұрды. 

Біраздан кейін комсорг Батыс Двина өзенінен өту үшін ұрыста тағы да ерекше көзге түсті. Батальон комсоргі жауынгерлердің аз тобымен жауған оқ пен мина астында қарсы жағалауға өтіп, жауға қарсы оқ жаудырып, жауды шегіндірді. Осы сәтті пайдаланған полк бөлімшесі өзеннен өтті. Осы ерлік туралы 1944 жылы 3 қыркүйекте "Комсомольская правда" газеті "Здесь сражался комсорг" мақаласында жазды.

1944 жылы 22 шілдеде КСРО Жоғарғы Кеңесінің Жарлығымен неміс-фашист басқыншыларымен ұрыста әскери тапсырманы үздік орындап, ерлік пен батырлықтың үлгісін көрсеткен гвардия старшинасы Ізғұтты Айтықовқа Кеңес Одағының батыры атағы берілді.

Батыр жоғары марапатты алуға үлгірмеді. Жарлыққа қол қойылған күні, 1944 жылы 22 шілдеде ол Литваның Зарайск ауданы аумағындағы ұрыста ауыр жараланды. Ал 25 шілдеде госпитальда қайтыс болды. Полоцк қаласында жерленген.

Ленин, Қызыл Жұлдыз, 2 және 3 дәрежелі Даңқ ордендерімен, медальдармен марапатталды.

Зарасай, Өскемен, Алматы қалаларының көшелері, өзі оқыған Тарғын селосындағы орта мектеп батыр есімімен аталады. Мектепке мемориалдық тақта орнатылған. Полоцк қаласы мен мектепке Батырдың мүсін-ескерткіші қойылған. Жүк таситын кеме батыр есімімен аталады.

 Ұлан ауданының орталық кітапханасы қорынан алынған мұрағат материалдары

1. Марапат парақтары, Қызыл Жұлдыз ордені, ІІ дәрежелі Даңқ ордені, ІІІ дәрежелі Даңқ ордені, Кеңес Одағының Батыры атағы

2. Кеңес Одағының Батыры Александр Иванович Григорьевтің хаттары

3. А. Конюшенконың хаттары (Полоцк қ.)

4. Фотосуреттер мен өзге де құжаттар

 

 

Айтыков И. туралы әдебиеттер

Литература о Айтыкове И.

 

Кеңес Одағының батырлары - шығысқазақстандықтар = Герои Советского Союза - восточноказахстанцы: Мағлұматнама. - Өскемен : ШҚМУ, 2005. – С. 6

 

Отан батырларын мадақтайды: Шығысқазақстандықтар - Кеңес Одағының Батырлары : фотоальбом / Шығыс Қазақстан облысының әкімдігі, Шығыс Қазақстан облыстық сәулет-этнографиялық және табиғи ландшафтық мұражай-қорығы = Родина награждает отважных : Восточноказахстанцы - Герои Советского Союза : фотоальбом / Акимат Восточно-Казахстанской области, Восточно-Казахстанский областной архитектурно-этнографический и природно-ландшафтный музей-заповедник ; сост. Н. В. Крутова. - Өскемен : Медиа-Альянс, 2010. – с.23

 

Родина награждает отважных : Восточноказахстанцы - Герои Советского Союза : фотоальбом / Акимат Восточно-Казахстанской области, Восточно-Казахстанский областной архитектурно-этнографический и природно-ландшафтный музей-заповедник ; сост. Н. В. Крутова. - Өскемен : Медиа-Альянс, 2010. - 290 с.

 

Мақалалар - Статьи

Герои Советского Союза казахстанцы: Сборник документов и материалов: В 2 т. - Алма-Ата : КазОгиз, 1945. – С. 59-60.

Тарабаева, Д. Герои: о И. Айтыкове. Из истории комсомола / Тарабаева Д. // Ленинская смена. - 1958. - 31 авг.

Ескораев, И. Он родине служил // Ленинская смена. - 1960. - 25 февр.

Белов, Н. Служил Родине боец... // Знамя коммунизма. - 1964. - 26 июня.

Конюшенко, А. Горный орел // Рудный Алтай. - 1970. - 18 февр.

Макеев, И. История фронтовой листовки/ Макеев И. // Рудный Алтай. - 1975. - 18 нояб.

Журавлев, И. Дорогой героя: о герое Советского Союза И. Айтыкове // Расцвет. - 1975. - 3 апр.

Макеев, И. Боевые подвиги комсорга // Расцвет. - 1976. - 17, 20, 22 января.

Боевые подвиги комсорга// Расцвет. - 1976. - 17 янв., 20янв., 22янв.

Кишиневский, Н. Имени Изгутты Айтыкова // Казахстанская правда. - 1977. - 22 сентября.

Макеев, И. Бой за высоту // Ленинская смена. - 1977. - 20 янв.

Макеев, И. Солдатская доблесть // Рудный Алтай. - 1977. - 3 февр.

Макеев, И. Высота // Казахстанская правда. - 1979. - 9 мая.

Макеев, И. Звезда комсорга Айтыкова // Рудный Алтай. - 1979. - 15, 24, 30 авг.

Макеев, И. В боях за Сталинград / И. Макеев // Рудный Алтай. - 1980. - 15 июля.

Чистяков, М. Встреча с земляком: стихи / М. Чистяков // Рудный Алтай. - 1981. - 26 сентября.

Герои Советского Союза: историко-статистический очерк / Д. Н. Артамонов и др.; ред. И. Н. Шкадов. - М. : Воениздат, 1984. - С. 32 – Т.1

Макеев, И. Дорогой бессмертия // Рудный Алтай. - 1984. - 25, 26 сент. – 4 окт...

Макеев, И. Зимой 1944-го/ Макеев И., Кулаков А. // Ленинская смена. - 1984. - 19 апр.

Дурново, И. Рукописи не сгорят: [о Герое Советского Союза Изгутты Айтыкове] // Рудный Алтай. - 2010. - 10 апр. - С. 5.

Турлыбаев, Е. К. От Алтая до Алаколя / Турлыбаев Е.К. - Усть-Каменогорск : Изд-во ВКГУ, 2001. - 143 с

Михеева Н. И землю защищать, и в небе летать [Текст] / Михеева Н. // Рудный Алтай. - 2007. - 27 марта. - С. 2

Кудайбергенов К. Товарищу Изгутты, теплоходу и человеку [Текст] : [90 лет со дня рождения Героя Советского Союза Изгутты Айтыкова] / К. Кудайбергенов // Рудный Алтай. - 2012. - 16 февр. - С. 7.

Мы этой памяти верны [Текст] // Аргументы и факты. Казахстан . - 2012. - 1-7 августа (№ 31). - 25

Гаврилова, А. Его именем названы улицы и села [Текст] : [о Герое Советского Союза Изгутты Айтыкове] / А. Гаврилова // Рудный Алтай. - 2015. - 14 апр. - С. 3.

 

Интернет - ресурстар

Интернет-ресурсы

 

Герои страны

Их именами названы улицы Усть-Каменогорска